Polski dyskurs publiczny upadł tak nisko, że pozwolę sobie trochę o nim pomilczeć. Był taki czas, że z mojej inicjatywy Senat #uniwroc potrafił przeciwstawić się szaleństwu, jakie władza rozpętała wobec migrantów. Trzymam kciuki, że może dziś też się znajdą odważni w akademii. Tym razem, żeby przeciwstawić się przemocy wobec społeczeństwa, kultury i naszej przyszłości. To nie są kwestie polityczne – nazwanie współobywateli świniami przez prezydenta RP było dla mnie szokiem i byłoby także wtedy, gdyby powiedział to każdy inny polityk. Atakowanie walczącej Ukrainy, kalkulowanie co się opłaca, a co nie w kwestii migracyjnej w perspektywie wyborów… Trudno to komentować. I warto, żeby w tej sprawie akademia wykazała więcej odwagi wskazując, że są przestrzenie, które nadal widzą jasno i klarownie wartości i ich rolę w życiu publicznym. I tyle.
Natomiast kilka słów chciałbym poświęcić niepozornemu artykułowi opublikowanemu przez Times Higher Education.
Został on przygotowany przez Carolyn Evans, wicekanclerkę i prezydentke Griffith University w Australii. Dotyczy zmian, jakie w studiowaniu na uczelniach przyniosły czasy kształcenia zdalnego. W zasadzie – w jaki sposób władze uczelni starają się z jednej strony zachęcić studentów do studiowania razem, w ramach kampusów, a przynajmniej w grupach studenckich. Nie jestem przekonany, czy wszystkie zmiany wprowadziła pandemia, ale na pewno ona je wyostrzyła: zatrudnienie studentów w czasie studiów i łączenie kariery zawodowej ze studiami; problem z wysokimi kosztami utrzymania w ośrodkach akademickich; kłopoty z dostępem do kampusów osób mniej zamożnych i mieszkających poza ośrodkami uniwersyteckimi; wreszcie problem wykluczenia w rejonach ubogich, z kiepskim systemem edukacji szkolnej i brakiem możliwości opłacenia edukacji uniwersyteckiej. Większość z tych problemów jest już u nas obecna, część może nie tak ostro jak w rozległej Australii. Nieco zawstydzające jest, że to rząd australijski wspiera mocno działania na rzecz włączenia studentów w studiowanie na kampusie. W przypadku rejonów wykluczonych są to znaczne środki na tworzenie hubów edukacyjnych, które nie tylko zapewniają dostęp do dobrej jakości Internetu, ale też umożliwiają kształcenie zespołowe studentów z okolicy. Do pewnego stopnia przypomina to oddziały zamiejscowe naszych uczelni, tylko celem nie jest zarabianie przez uczelnie dodatkowych środków, lecz rozwój konkretnych grup społecznych. Dla studentów Griffith University istotne jest podejście systemowe do łączenia edukacji na kampusie ze współuczestnictwem w ramach kształcenia w funkcjonowaniu społeczności zewnętrznej. Wreszcie, samo życie na kampusie wymaga zmiany w podejściu uczelni do nowego pokolenia studentów. Stąd troska o stołówki z tanią żywnością, przedszkola, poradnie psychologiczne. Wiele z tych rzeczy wyspowo działa także w naszej akademii.
Dla mnie najciekawsze było zaobserwowanie systemowego podejścia, które – według mnie – wskazuje na rozwiązywanie problemów nie tyle pocovidowych, co generacyjnych. A to oznacza, że one nie znikną wraz z pamięcią o czasach pandemii. Studenci coraz częściej i w większym zakresie będą działać jak pewna studentka, która powiedziała mi, że do pracy musi chodzić, a uczelnia powinna jej to umożliwić, a nie utrudniać. Radykalna zmiana priorytetów – ważniejsza jest praca, studia jako element dodatkowy, umożliwiający pracę – to duże wyzwanie dla naszej świadomości. Tu ciągle przecież tkwimy w świecie ważności profesorsko-doktorskiej, ułudy wyjątkowości i wartości wynikającej z takiego czy innego dyplomu wykładowców. Dobrym miernikiem tego, jak uczelnie zmieniają swoje relacje ze studentami jest obserwacja sposobu układania planów zajęć. Czy są one kreślone pod wymagania wykładowców (’nie mogę mieć zajęć o…, nie będę zmieniał sali…, w tym czasie muszę iść do drugiej pracy), na ile zaś są dostosowywane do potrzeb studentów? W jakim zakresie zmieniło się kształcenie pod kątem metod nauczania i związku z otoczeniem, zawodową przyszłością studentów? Czy różnicujemy ścieżki kształcenia – akademickie i zawodowe? Wreszcie, czy kampusy dostosowują się do potrzeb studenckich?
Z wielkim szacunkiem patrzyłem na rozwój inicjatywy budżetu obywatelskiego na Uniwersytecie Warszawskim, Politechnice Gdańskiej czy Uniwersytecie Jagiellońskim. Gdy wprowadzałem go wzorem UW na #uniwroc planowałem, że będzie się rozwijał. Na szczęście nie zniknął, a to już dużo. Za stosunkowo niewielkie pieniądze powstają miejsca, gdzie studenci mogą odpocząć, ale też inicjatywy społeczne jak oklejanie szyb tak, by ptaki mogły je omijać w budynkach na terenie Ogrodu Botanicznego. Takich rzeczy też chcą studenci. Otwarcie im drogi do współdecydowania o uczelni związane jest z takimi inicjatywami dużo bardziej, niż ze wspieraniem smutnego oblicza zawodowego samorządu studenckiego. Z ogromną radością obserwuje, jak tego rodzaju inicjatywy pączkują w innych ośrodkach – ciekawym przykładem jest Lublin, gdzie ma on charakter międzyuczelniany, choć dość ograniczony. Tym niemniej uczy współpracy w jeszcze większym zakresie, niż klasyczne budżety obywatelskie poszczególnych uczelni.
Pandemia? Chyba bardziej nawyki komunikacyjne, nacisk na osiąganie wysokiego poziomu konsumpcji przy braku uczenia radzenia sobie ze stresem, nowy wymiar kreacji i zmiany w hierarchii potrzeb młodych, w szczególności nowe sposoby budowania kapitału społecznego, prestiżu, powodują, że tradycyjne podejście do uniwersytetu już nie powróci. Warto popytać siebie i w swoim otoczeniu, jak krok za krokiem można zmienić nasze nastawienie do roli uczelni.
Na wielkie reformy raczej szans nie mamy.
