Minęły najcieplejsze corocznie święta. Kończy się rok, a wraz z nim przyjdzie standardowo czas podsumowań. Osobiście nie przepadam za spoglądaniem wstecz. Rok to za krótka chwila, by można było coś z niej wartościowego wywnioskować. Choć ten zapisze się na pewno w historii kraju spektakularnym – ale wcale nie łatwym i oczywistym – zwycięstwem demokracji, to przecież jej przyszłość nie jest ustalona. Zamiast więc kolejny raz pisać o minionym Ministrze – co zrobiłem już wystarczająco często – chciałbym pochylić się na chwilę nad przyszłością. Bo uważam, że powrót do sytuacji sprzed 2015 r. w naszym sektorze byłby ciężkim błędem.
Spośród licznych zmian zachodzących wokół nas wyraźnie widać dominujący w naszym kraju pragmatyzm w wymiarze krótkiego okresu czasu i to nie tylko w odniesieniu do celów materialnych. Chcemy czy nie, studenci będą studiować i pracować równocześnie. Poszerzający się zakres wolności młodych ludzi, możliwości własnego rozwoju, zdobywania doświadczeń i rozwijania sieci społecznych powoduje, że trwanie głównie przy uczelni dla młodego człowieka przestaje być wyborem gwarantującym przyszłość. Studia nadal są okresem formacyjnym, ale nie poprzez uczestnictwo w życiu studenckim, lecz poprzez rozwój społeczny i zawodowy biegnący równolegle, czasami przeplatający się z nauką na studiach. Ale już bardzo rzadko ze studiowaniem. Wyjątkowo – to świat zewnętrzny ze studiowaniem się przeplata. Większość młodych ludzi przychodzi zdobyć certyfikat, ale wystarczy do tego zaledwie część ich uwagi i ułamek czasu. To rzutuje na ich, ich rodzin i otoczenia spojrzenie na uczelnie wyższe.
Powstanie nowego rządu boleśnie pokazało, że elity polityczne mają jedną co najmniej cechę wspólną – nie dostrzegają nauki i/lub szkolnictwa wyższego jako kluczowego elementu wspierającego rozwój demokratycznego, nowoczesnego, skierowanego ku przyszłości społeczeństwa. Sądząc po expose premiera Tuska – którego bardzo szanuję – nie dostrzegają naszego sektora niemal w ogóle. Wypowiedzi nowego Ministra są ostrożne, stonowane, jego działania ukierunkowane na realizację dotyczących nas okruchów ze 100 konkretów. Ani on, ani nikt z jego otoczenia nie ma doświadczenia zarządczego w odniesieniu do nauki i szkolnictwa wyższego. Trudno więc przewidzieć, którzy lobbiści zdobędą przewagę w jego otoczeniu. Ale już w tych wypowiedziach widać – co dla mnie jest oczywiste i cenne – że Minister chce ściślejszej współpracy podległego mu sektora z gospodarką i – bliżej nieokreślonego – udziału humanistyki w życiu społecznym. Zapowiada też kontynuację wsparcia dla uczelni w mniejszych ośrodkach, kosztem uczelni o większym potencjale badawczym i dydaktycznym (tak rozumiem jego metaforę 'janosikowego’ w samorządach przeniesioną do jego Ministerstwa). Dla ambitniejszych naukowców te zapowiedzi oznaczają, że trwanie w bieżącym modelu zostawiania bieżących problemów za drzwiami laboratoriów i 'robienie swojego’ będzie coraz trudniejsze. Strefa komfortu będzie się dla nas kurczyć – i raczej trzeba szukać nowych dróg finansowania i prowadzenia badań. Pieniędzy rządowych dla wszystkich nie starczy.
To tylko dwa fragmenty bardzo skomplikowanej układanki. A jest ich przecież więcej – kryzys społeczności obywatelskiej wyrażający się w odwrocie od racjonalnego myślenia był i jest także skutkiem słabej jakości edukacji wyższej. Brak współpracy z przemysłem to nie jest tylko wynik braku chęci naukowców, uniwersyteckiej biurokracji i ociężałości – choć również – ale także systemowego nieprzygotowania polskiego biznesu do inwestowania w technologie i produkty przyszłości. Rozdrobnienie instytucjonalne sektora będzie narastać, jeśli Minister będzie wspierał uczelnie regionalne i odpowiadał na ambicje lokalnych władz, by w każdym większym mieście była samodzielna uczelnia wyższa. Pisałem podsumowując lata czarne, że dostrzeżenie aspiracji tych uczelni było jedyną zaleta minionych trzech lat. Ale wrzucanie do jednego worka wszystkich uczelni, bez względu na potencjał i specjalizację (naukową, wdrożeniową, dydaktyczną) będzie porażką cofającą nas o kolejne lata. Wreszcie, wisi nad nami niebezpieczeństwo nowego, zamrożonego konfliktu globalnego z Polską jako krajem frontowym. Na co nasz sektor w ogóle nie jest przygotowany.
Jednego się obawiam – że znajdziemy się w pułapce średniej stagnacji. Że po podwyżkach i umiarkowanym wsparciu budżetów uczelni nastąpi stagnacja, pielęgnowanie stanu jest – lokalnych biznesów, koterii i frakcji. Mamy teraz chwilę, by spróbować wyjść na przeciw nowym potrzebom studentów, społeczeństwa i zmieniającej się sytuacji geopolitycznej. Trwanie w miejscu byłoby objawem lęku i skostnienia, które drogo kosztowałby kolejne pokolenia.
Jako urodzony optymista wierzę jednak, że pozytywne zmiany są możliwe. Wierzę, że powstanie wśród uczelni grupa społeczności otwartych, eksperymentujących z nowymi metodami kształcenia i łączenia pracy z edukacją i – tak! – humanistycznym wychowaniem pro-obywatelskim. Wiem, jak wielki potencjał naukowy i gospodarczy znajduje się w naszym środowisku. Jesteśmy gotowi do zrzucenia skorupy. Jeśli coś nas więzi, to tylko nasze lęki.
Wystarczy chcieć mieć odwagę… What’s Your plan for tomorrow? Are You a leader or will You follow? Are You a fighter or will You cower? I tylko odpowiedzi na te pytania sobie i nam wszystkim życzę na Nowy Rok.