Przemysław Wiszewski

Dziś, wyjątkowo kilka słów zupełnie subiektywnych, nawet prywatnych. Bo minąwszy 50 rok życia, lekko zmęczony pytaniami o plany na kolejne 50 lat (ani dnia krócej) zacząłem się zastanawiać, co zmieniło się w ciągu ponad 30 lat mojego związku z życiem akademickim? Przeszedłem w nim chyba wszystkie możliwe szczeble: student, krótko – 2 lata – doktorant, później wykładowca akademicki, 14 lat pełniący funkcje zarządcze, od wicedyrektora instytutu do rektora uczelni. Jestem wciąż za młody, by być 'leśnym dziadkiem’ nostalgicznie wspominającym stare, dobre czasy i narzekającym na coraz gorszych studentów. Ale widziałem wystarczająco, by ogarnąć pokoleniową zmianę w naszym środowisku.

Czytaj dalej30 lat zmian

No i obiecywałem sobie nie skomentować słów wiceministra Gduli, ale gryzły mnie one strasznie. Nie ze względu na autora, choć jego funkcję i owszem, tylko fakt, że wyrażają przecież zdanie pewnej grupy – chyba dość licznej – naszych koleżanek i kolegów. W trakcie posiedzenia parlamentarnej komisji ds nauki mówił posłom, że na naukę nie można patrzeć jak na sport

gdzie są wyraźnie zdefiniowane reguły i gdzie chodzi o to, by wypaść jak najlepiej: w szybkości biegu, udźwigu, podrzucie.

W zamian uważa, że

Na system nauki powinniśmy patrzeć raczej  jak na las, który może mieć różne funkcje: można na niego patrzeć jako na miejsce produkcji desek – ale takie patrzenie zaowocuje monokulturą. Ale można też patrzeć na niego jako na miejsce wypoczynku, miejsce zbierania runa leśnego, ostoi bioróżnorodności czy edukacji.

I aby tę różnorodność promować wiceminister zapowiedział

zmniejszenie nacisku na uczelnie i na pracowników, jeśli chodzi o publikacje i osiągnięcia

Czytaj dalejNie schodźmy do poziomu runa!

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ogłosiło projekty trzech ważnych ustaw – o likwidacji Akademii Kopernikańskiej, o reformie PAN i o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Każda z nich jest istotna, ale też związana z ogromną liczbą kontekstów, których skromny profesor z prowincji może nie dostrzegać, może też nie rozumieć. Stąd poniższe uwagi są tylko wyrazami pewnego zdziwienia, w żaden sposób nie godząc w powagę urzędów i godność urzędniczą.

1. Likwidacja Akademii Kopernikańskiej.

Chciałoby się powiedzieć – wreszcie! Akademia Kopernikańska to jeden z najbardziej śmiałych i bezczelnych zamachów na zdrowy rozsądek i pieniądz publiczny zrealizowanych przez ministra Przemysława Czarnka. Nie można jednak zapomnieć, że powstanie Akademii dokonało się w ścisłej współpracy z Prezydentem RP Andrzejem Dudą. Ma to swoje istotne znaczenie dla oceny przedkładanego projektu likwidacji tego kuriozalnego tworu. No bo przecież, jeśli mamy do czynienia z bytem, którego umocowanie w naszym systemie prawnym jest zabezpieczone ustawowo, ze wsparciem Prezydenta, to należy spodziewać się, że podjęcie się jego likwidacji będzie finezyjne i przemyślane. Tymczasem wiele można powiedzieć o projekcie ustawy likwidującej Akademię Kopernikańską, ale z pewnością nie to, że jest finezyjna.

Czytaj dalejDziałania pozorowane, zacieśnianie kontroli – nowe inicjatywy MNiSW

No dobrze, obiecywałem sobie, że przed wyjazdem na wakacje z dziećmi już nic przeczytam i nic nie napiszę. Basta. Ale niestety, koleżanka zachęciła mnie do spojrzenia na wywiad z Wiceministrem dr hab. Maciejem Gdulą. I to był błąd. Skala nieprawdopodobnych – biorąc pod uwagę stanowisko rozmówcy – poglądów prezentowanych w tym tekście poruszyła mną bardziej niż podwójne włoskie espresso. Dla porządku – tekst jest krytyką widzianych przez Wiceministra założeń (nie treści, bo tych w tekście nie ma) obecnej ustawy PoSzWiN. I dobrze, każdy tekst wymaga krytyki, bo człek jest omylnym zwierzęciem i uczy się przez dyskusję. Ale konsekwencje akurat tej krytyki mogą być zatrważające.

Czytaj dalejPolska nauka dla Polaków – bis. Duch Ministra Czarnka powraca

Wakacje, czyli tradycyjnie czas wzmożonej produktywności Ministerstwa Nauki. Niektórzy z nas doszukują się w tym utajonej, wręcz spiskowej przyczyny: rzekomo urzędnicy chcą w ten sposób ominąć dyskusję ze środowiskiem nad co bardziej kontrowersyjnymi pomysłami. Uważam, że to głęboko niesłuszne. Nie podejrzewam bowiem urzędników MNiSW o tak głęboki namysł nad skłonnościami swojego ludu naukowego do dyskusji. To raczej wynik porządków przedurlopowych i konieczności rozliczania się z szefami ze zleconych zadań przed pójściem na urlop. Zwykła, urzędnicza codzienność aparatu władzy. Co nie zmienia przecież sytuacji – w wakacyjnym ferworze można przeoczyć ciekawostki.

Na boku zostawiam smakowite baloniki z propozycjami zmian w ewaluacji. Skomentuję, jak zobaczę propozycję aktu prawnego. Bo jednak nie chcę wierzyć w tak daleko – jak owe baloniki sugerują – posunięte niezrozumienie działania tej sfery życia społeczeństwa, którym zarządza – jakoby – Ministerstwo. Przypomnę jedynie, że wbrew słowom Ministra, środowisko – w tym ja swym wątłym głosem – zgłaszało szereg propozycji, postulatów radykalnych zmian ewaluacji. Minister ich nie słyszał, uważa, że ich nie było i nie ma. Jak zobaczymy, nieźle wpisuje się to w sens innych działań Resortu.

Czytaj dalejLetnie wzmożenie czyli to samo od nowa. Kupujmy popcorn!

Opublikowany w numerze 1 Kwartalnika Historycznego, rocznik 2024 (tak, tak, dopiero ukazało się nasze wiodące czasopismo naukowe) artykuł prof. Jana Pomorskiego jest chyba pierwszą próbą przedstawienia danych stojących za wynikami ewaluacji w konkretnej dziedzinie, jak również odsłonięcia – skromnego, ale jakże pouczającego – fragmentu okoliczności decydujących o propozycjach KEN dotyczących kategorii dla poszczególnych zespołów badaczy. W tym przypadku dla tych związanych z dyscypliną historia w uczelniach i jednostkach PAN. Z jednej strony otrzymujemy solidny zestaw informacji skwantyfikowanych i porządkujących aktywność poszczególnych zespołów w popularyzacji swoich badań, poszukiwaniu środków na te badania i oddziaływaniu na otoczenie. Z drugiej strony – czasami lekko między wierszami – widzimy skalę nieporozumienia, jakim jest ewaluacja jakości badań przeprowadzana siłami polskiego środowiska naukowego. Nawet bez demoralizujących ingerencji ówczesnego ministra Czarnka. Nie trzeba się zgadzać ze słowami Autora – mam do nich ogromny dystans w wielu kwestiach, pamiętając jego zaangażowania w poprzednich latach i porównując te słowa z przedstawianymi danymi – ale absolutnie warto docenić trud, jaki włożył w przygotowanie danych. Dla bieżącej ekipy ministerialnej powinna to być lektura obowiązkowa. Ale tak nie będzie.

Czytaj dalejEwaluacyjne ruiny, czyli dane i wspomnienia uczestnika zdarzeń

Dwa ostatnie tygodnie minęły mi na wyjazdach konferencyjnym do Hiszpanii oraz z grupą studentów do Berlina. Z zainteresowaniem śledziłem poprzez media wydarzenia na UW, UJ i moim UWr w związku z polityczną i publiczną jednocześnie aktywnością grup studentów i studentek (o obecności osób z zewnątrz nic nie wiem). Sądzę, że zarówno działania studenckie, jak i rektorów oraz KRASP mówią nam bardzo wiele o sytuacji środowiska akademickiego i warto na ich podstawie zastanowić się nad gotowością całego środowiska do sprostania podstawowym wartościom akademickim –  poszukiwaniu prawdy i szerzeniu bezstronnej wiedzy budowanej na podstawie tych poszukiwań.

Przypomnijmy – grupy studenckie w trzech uczelniach publicznie wyraziły stanowczą krytykę dla działań państwa Izrael oraz poparcie dla aktywności palestyńskiej. W UW i UWr przerodziły się one w strajki okupacyjne. Jest to echo protestów, jakie przetoczyły się przez uczelnie w USA i Europie Zachodniej. Czy tego typu działania są zgodne z misją uniwersytetów? Wielokrotnie pisałem, że uczelnie są miejscem politycznym i jeśli nie prowadzą własnej, aktywnej polityki skupionej na wartościach akademickich, wkracza do nich polityka zewnętrzna, często w najbrudniejszej, partyjnej lub wręcz prywatnej postaci. Oglądałem i oglądam ten proces na swojej uczelni. Skutki tych ingerencji uważam za katastrofalne dla funkcjonowania środowiska akademickiego. Skupiają one jego uwagę i aktywność oddalając od tego, co jest celem naszego funkcjonowania – promowania racjonalności, otwartości, wolności i rozwiązywania problemów drogą dochodzenia do prawdy, dyskusji prowadzonej na równych prawach.

Czytaj dalejStudencki protest, rektorskie szarże. Wartości akademii?

Ogłoszone dwa dni temu rozstrzygnięcia konkursów Opus i Sonata przez NCN wzbudziły w moim, historycznym światku wiele emocji. Faktycznie, próg sukcesu równy 3% (2 projekty z 60 aplikacji w HS3) odbiera dech. To jednak w części zafałszowany wynik, bo siedem kolejnych projektów jest na liście rezerwowej i jest duża szansa, że w ramach 200 mln przekazanych przez Ministra przynajmniej część z nich, a może wszystkie, zostanie dofinansowana. Wówczas poziom współczynnika daleki będzie od optymalnego, ale 15% nie brzmi już tak źle jak 3%.

Część zmęczonych, czasami rozgoryczonych aplikujących pyta, czy warto przygotowywać aplikacje w ogóle, przy takich progach sukcesu? Pytanie nie jest proste, a ja bym zaproponował jego przeformułowanie: dlaczego składamy wnioski o dofinansowanie badań? I jak sprawić, żeby środki na badania wspierały rozwój nauki?

Czytaj dalejAplikować, czy nie?

Kontynuacja działań minionych przedstawicieli władzy przez następców nie jest złem samym w sobie. Przecież nawet najgorszym rządzącym zdarzają się dobre działania. Nawet, jeśli realizowane pod wpływem lobbystów. Nie cieszy mnie dziś powstawanie kolejnych 'akademii nauk stosowanych’, ale rozumiem, że za tym stoją czyjeś ambicje i władze nie traktują poważnie tradycyjnej nomenklatury uczelni – podobnie, jak czyniły to poprzednie. Zdarza się. Gorzej jednak, gdy kontynuowane są prace głęboko ingerujące w funkcjonowanie całego systemu, ale nie towarzyszy im refleksja nad celem i skutkami. A może inaczej – w tych pracach dominuje bezwład właściwy dla braku nadzoru nad mrowiem urzędników i lobbystów. Wtedy nawet dobre i ciekawe pomysły zamieniają się w naszym sektorze w kolejną ścieżkę 'ewaluacyjną’. Czyli w działania kosztowne, wspierające konkretne środowiska lobbujące za pewnymi działaniami, a nie przynoszące żadnych korzyści ani naszemu sektorowi, ani naszemu społeczeństwu. I tak niestety jest – sądząc ze słów Ministra Wieczorka – z nowymi pomysłami na łączenie uczelni.

Prace nad nowymi przepisami dotyczącymi łączenia szkół wyższych rozpoczęły się za czasów ministra Czarnka. Wtedy rektorzy uświadomili się byłego ministra, że bez dodatkowego wsparcia finansowego, ponad 103% przewidywanego ówcześnie i obecnie za fuzję uczelni, nie dojdzie do łączenia szkół wyższych. Którym to działaniem chciał również pochwalić się poprzedni zarządca MEiN. Minister Czarnek obiecał im wyjść naprzeciw i zwiększyć premię za połączenie do 110%. Sądząc ze słów Ministra Wieczorka w Polskim Radiu i przytaczanych w ’Gazecie Wyborczej’ dokładnie w tym kierunku zmierza legislacja ministerialna obecnie. Dobrze to, czy źle?

Jak zawsze – diabeł tkwi w szczegółach.

Czytaj dalejFuzje uczelni – czy muszą być tylko 'skokiem na kasę’?

Z zainteresowaniem przeczytałem artykuł Macieja Górnego i Antoniego Grabowskiego, dwóch historyków związanych z Polską Akademią Nauk, poświęcony dyskusji nad ministerialną oceną jakości badań naukowych. Szczególnie doceniam próbę przybliżenia czytelnikom spoza środowiska akademickiego zawikłanego mechanizmu, którego część – listy czasopism punktowanych – przejściowo wykorzystano w okołowyborczych rozgrywkach politycznych. I choć zgadzam się z niektórymi tezami – o głębszych niż tylko ostatnie 3 lata korzeniach systemu oceny czy o współodpowiedzialności środowiska akademickiego za dewaluację tego systemu – to trudno mi się pogodzić z tytułem artykułu. Wreszcie, uważam, że Autorzy dostrzegając zasadniczy problem – cel całej procedury – unikają narzucających się wniosków.

Czy zatem „uczciwe jest obarczanie winą ministra Czarnka za chory system oceny naukowców”? Absolutnie tak, choć to prawda, że nie jest on jego twórcą. Jednak to on doprowadził do dramatycznych zmian w ramach tego systemu. Autorzy skoncentrowali się na zmianach w punktacji czasopism. Słusznie wskazali, że punktacja wartości publikacji ustalona za czasów ministra Gowina była daleka od doskonałości. Ale przeszli do porządku dziennego nad faktem, że zmiany wprowadzane przez ministra Czarnka pogrzebały zaufanie do sensu funkcjonowania systemu. I nie chodzi tu o wielokrotne zmiany punktacji konkretnych czasopism, monografii i rozdziałów. Problematyczna stała się przede wszystkim celowość systemu punktacji.

Czytaj dalejEwaluacja – wczoraj narzędzie władzy i korupcji, a dziś?